Cancelcultuur is inmiddels een veelvoorkomend begrip. Het verwijst naar een cultuur waarin bekende personen openlijk worden veroordeeld. Niet door een rechter, maar door de media en hun publiek. Een soort boycot door de bevolking, dus. Politici, entertainers en andere beroemdheden zijn de afgelopen jaren om verschillende redenen gecanceld. Vaak gaat het om verdenking van strafbare feiten. Maar lang niet altijd. Twitter bande de Amerikaanse ex-president Donald Trump omdat hij desinformatie verspreidde. Harry Potter-auteur J.K. Rowling kreeg op Twitter uit alle hoeken kritiek en werd geschrapt uit de Harry Potter-special van HBO, nadat ze volgens velen genderidentiteit in twijfel trok. Als publiek persoon je platform kwijtraken, gebeurt anno 2022 dus om allerlei redenen. Toch maakt de cancelcultuur deel uit van een lange westerse traditie van normbepaling.
Bron: Unsplash @K. Mitch Hodge
‘Censoren’
Cancelen kent een brede, politieke en vaak gewelddadige geschiedenis. Al in het Oude Rome bestonden er ‘censoren’ die het ‘morele welzijn’ van politici in de gaten hielden. Daarnaast zagen zij erop toe dat gewone burgers zich gedroegen naar Romeinse sociale en morele normen. Deden burgers dat niet, dan konden censoren hen straffen. Ze konden bijvoorbeeld auteurs en kunstenaars laten censureren – met andere woorden: cancelen. Een paar duizend jaar later kunnen grootmachten als Facebook, Twitter en Spotify optreden als moderne censoren. Met hun immens bereik bepalen mediaplatforms grotendeels zelf wie een publiek krijgt. En dankzij hun gebruiksvoorwaarden en gebrek aan concurrentie kunnen zij dat publiek ook afnemen.
Beeldenstorm
Ook beeldkunstenaars ontkomen niet aan de cancelcultuur. Twee jaar geleden werden er verschillende standbeelden van Leopold II beklad en vernield. De Belgische vorst (1835-1909) staat bij tegenstanders vooral bekend om zijn uitbuiting van Congo, waarbij miljoenen mensen omkwamen. De daden van zijn tegenstanders – vaak omschreven als ‘woke’-activisten – passen binnen een context waarin standbeelden van controversiële figuren steeds meer ter discussie staan. Maar ze passen óók binnen een veel oudere traditie van beeldenstormen, dat ook een vorm van cancelen is. De Beeldenstorm van 1566 is het bekendste voorbeeld uit de Lage Landen. Toen verwoestten protestanten standbeelden en kunstwerken die zij associeerden met sociale en religieuze onderdrukking. De activisten die Leopolds beelden bekladden, deden dus niets nieuws.
(N)iets nieuws
Uiteindelijk zijn er talloze historische voorbeelden van cancelcultuur. Van democratische verbanningen in het Oude Griekenland tot de grootschalige vernielingen van koningsgezinde kunst tijdens de Franse Revolutie. Ondanks de autoritaire regimes uit het verleden, bepaalt de westerse bevolking al duizenden jaren zelf wat sociaal aanvaard en ‘normaal’ is. Cancelen is dus niets nieuws.
"zolang het begrip ‘normaal’ evolueert, zal cancelen blijven bestaan."
Ook is cancelen eenvoudiger geworden sinds de opkomst van nieuwe media. Denk bijvoorbeeld aan de Hollywood Blacklist uit de jaren 40 en 50, waar Amerikaanse entertainers op stonden die geassocieerd werden met het communisme. Zij konden door hun (vermeende) politieke overtuiging niet meer aan het werk. Het is in het Westen tegenwoordig ondenkbaar om iemand te cancelen vanwege zijn politieke gedachten. Maar halverwege de vorige eeuw was dat ‘normaal’. En zolang het begrip ‘normaal’ evolueert, zal cancelen blijven bestaan.
Daniel Mizere