“Toen Gregor Samsa op een morgen uit een onrustige droom wakker werd, merkte hij dat hij in zijn bed in een monsterlijk ongedierte ver- anderd was.” Met deze openingszin dwingt Franz Kafka in De Gedaanteverwisseling de lezer om het leven van de doodnormale handelsreiziger Gregor Samsa door kakkerlakogen te bekijken. Toegegeven, er zijn aangenamere perspectieven om onze omgeving te observeren. Maar het is deels dankzij deze onverwachte invalshoek dat De Gedaanteverwisseling in de literaire canon staat te blinken. Nieuwe perspectieven op de werkelijkheid worden niet alleen binnen de literatuur geapprecieerd, maar zijn ook in de wetenschap vaak de sleutel tot vooruitgang. Als Pythagoras zijn mond niet had durven open te doen over het feit dat de aarde rond is, dan hadden de Aziatische toeristen tegenwoordig hun reis naar België afgezegd uit schrik dat hun vliegtuig het eindpunt van de aarde zou bereiken, om daarna in alle onmacht het heelal in te zweven.
Toch hechten we doorgaans veel belang aan het vertrouwde. Als de keuze aan hem was geweest, had Gregor Samsa waarschijnlijk zijn grijze, normale leven verkozen boven de kans om de wereld te ervaren als een kakkerlak. Daarnaast toont het feit dat we nog steeds elke zomer op zaterdagavond naar F.C. De Kampioenen kijken, en in de winter alle seizoenen van Friends voor de zoveelste keer verslinden, dat we het gekende maar al te vaak opzoeken. Tegelijkertijd kan het opzoeken van uitsluitend het vertrouwde en bekende al snel gaan vervelen. Zo is er – hopelijk – niemand die enkel het geestdodende stramien van de verhalen in het café van Pascalleke kan verdragen, en ook nooit de moeite zal doen om iets nieuws in deze Vlaamse klassieker op te merken. Al was het maar om een euforisch moment te beleven waarin je opmerkt dat het hondje Nero ergens in de zesde minuut van de zoveelste aflevering zijn halsband plots niet meer omheeft.
Nieuwe perspectieven brengen een frisse wind in onze opvattingen en ideeën. Ze doen je even stilstaan van verwondering bij de ontdekking dat er een quasi-communistische commune op twee straten van je appartement in Brussel leeft. Of dat ergens diep in de mysterieuze bossen van de Oostkantons er een jaarlijkse rite plaatsvindt waarbij vrouwen de dassen van mannen afsnijden. Daarbij, niet alle nieuwe perspectieven moeten even donker en vervreemdend zijn als de transformatie die Kafka beschrijft, noch moeten ze altijd zodanig ingrijpend zijn dat ze wereldwijd geprezen en nagevolgd worden. Zolang we in onze omgeving – waar van we overtuigd waren dat we ze door en door kenden – nog steeds met nieuwe dingen in contact kunnen komen, zijn we ook nog veraf van een geestdodend stramien à la F.C. De Kampioenen.
Wietse Vergauwe, columnist & cartoonist
