Tien jaar geleden wilde niemand zich nog een feminist noemen. Het begrip stond quasi gelijk aan mannenhaat en hysterische kwade vrouwen. Vandaag, na de sociale omwenteling die de #MeToo-beweging in gang zette, is dat idee misschien veranderd. In wezen gaat feminisme over de emancipatie van vrouwen op persoonlijk en professioneel vlak, maar niets is zo eenvoudig als het lijkt.
Hannah Thomas
Het is moeilijk om feminisme in te delen in strak afgelijnde historische periodes, omdat er nooit één duidelijk type heeft bestaan. Als sociale beweging is het feminisme uniek, omdat het idee erover heerst dat het zich volgens discrete en compacte golven moet voltrekken. In brede zin gaat feminisme over gelijkheid tussen mannen en vrouwen, maar betekent dat gelijkheid voor de wet, of betekent dat gelijke kansen? Daar bestaat onenigheid over.
Vrouw als klasse
Er bestaan twee concurrerende opvattingen over feminisme. “Enerzijds is er mainstream liberaal feminisme”, zegt Francisca Mullens, socioloog en bestuurslid van feministische denktank Furia. “Anderzijds heb je socialistisch feminisme. Die tweede opvatting is intersectioneel: ze houdt rekening met de impact van etniciteit, seksualiteit en leeftijd op hoe je als vrouw ongelijkheid ervaart. Een laagopgeleide vrouw met een migratieachtergrond kent andere obstakels dan iemand zoals ik, hoogopgeleid en blond.” The Guardian-columnist Moira Donegan noemt dat de intellectuele spanning tussen individualistisch en sociaal feminisme.
Sociaal feminisme, schrijft Donegan, kent zijn oorsprong in het werk van Italiaans feministe Silvia Federici. Zij was in de jaren zeventig als marxist niet geïnteresseerd in zelfverwezenlijking, maar wel in arbeidsverdeling en levensomstandigheden van de vrouw. Zogenaamd ‘vrouwenwerk’ als schoonmaken, kinderen baren en opvoeden en koken is volgens die opvatting essentieel voor het kapitalistisch loonarbeiderssysteem. Zodoende moet het gelden als volwaardig werk.
De ongelijke verdeling van betaald en onbetaald werk tussen mannen en vrouwen blijft een heikel punt. Onbetaald werk – zorgwerk – blijft ook vaak onzichtbaar.
De ongelijke behandeling van vrouwen is het zichtbaarst op de werkvloer als ze kinderen krijgen. “Als vrouwen beslissen minder te werken en voor hun gezin kiezen, hebben ze minder kans op promotie en bestaat de perceptie dat ze hun werk minder serieus nemen”, aldus Mullens. “Dat verwijst naar wat sociologen de motherhood penalty noemen, wat ook impact heeft op het loon. Over mannen met kinderen bestaat de opvatting dat ze extra hard werken omdat ze een grote verantwoordelijkheid hebben, geheel volgens klassieke genderpatronen.” Volgens het individualistische model van het feminisme zijn persoonlijke verantwoordelijkheid en veranderingen in de denkwijze van de vrouw de weg naar gelijkheid. Een voorbeeld van die stroming is volgens Donegan een vrouw als Sheryl Sandberg, voormalig topvrouw van Facebook, die pleit voor meer vrouwen in de bestuurskamer. In haar memoire Lean In: Women, Work and the Will to Lead uit 2013 ziet zij vooral een gebrek aan vrouwen die even ambitieus en assertief durven zijn als hun mannelijke collega’s.
Conservatief feminisme
Vandaag staan we ver af van onze grootouders die op straat kwamen om stemrecht voor vrouwen af te dwingen. In België hebben vrouwen volledig stemrecht sinds 1948, pas vanaf 1976 kunnen gehuwde vrouwen een zichtrekening openen zonder toestemming van hun man en sinds 1990 is abortus niet langer strafbaar. Mannen en vrouwen zijn gelijk voor de wet. Aanhangers van de individualistische feministische strekking zijn dan ook van mening dat de strijd gestreden is.
Op het politieke toneel tekent zich een derde soort feminisme af: conservatief en (radicaal-)rechts. Een artikel in Knack onderzoekt waarom vrouwen stemmen op en actief zijn in partijen die hun rechten willen inperken. Onder andere Marine Le Pen, voormalig voorzitter van het Franse rechts-conservatieve Front National, zou haar identiteit als alleenstaande moeder gebruiken om werkende moeders aan te trekken die het financieel zwaar hebben. Ook hier klinkt het dat vrouwen alle rechten verworven hebben en er niets meer moet gebeuren op dat vlak.
Maar de recente geschiedenis liegt er niet om. In de Verenigde Staten werd in 2022 Roe v. Wade teruggedraaid, een wet die een federaal recht maakt van de toegang tot abortus. Momenteel kan elke individuele staat beslissen over hoe toegankelijk of strafbaar abortus is. Dichter bij huis, in Polen, is het recht op zwangerschapsonderbreking ook ingeperkt, wat volgens Amnesty International het leven van Poolse vrouwen ernstig in gevaar brengt.
Francisca Mullens ziet ook in België "conservatieve politieke groepen die opnieuw pleiten voor de vrouw aan de haard, volledig ten dienste en afhankelijk van een man. We moeten waakzaam blijven", concludeert ze.