Niet alleen het coronavirus kende de afgelopen twee jaar een wereldwijde doorbraak, ook wokeness kreeg definitief vaste voet aan de grond. Sommigen omarmen dat ‘wakker zijn’, anderen zien het als een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) vreest zelfs dat “de woke-filosofie samenleven onmogelijk maakt”. Tijd om het ambigue spook van de woke-filosofie uit de doeken te doen.
Bron: Pixabay
Wokeness dook voor het eerst op tijdens het interbellum in de Verenigde Staten. De term vond zijn ingang in de 21ste eeuw dankzij de Amerikaanse zangeres Erykah Badu’s nummer ‘Master Teacher’ uit 2008. De laatste jaren, en zeker sinds de opkomst van de Black Lives Matter-beweging, is wokeness niet meer weg te denken. Ondanks dat zowel woke als wokeness opgenomen zijn in de Van Dale, ligt de betekenis en interpretatie ervan voortdurend onder vuur in het publieke debat.
Mensen die woke zijn, of toch zo bestempeld worden, zijn zich bewust van racisme en sociaal onrecht tegenover minderheden. Volgens Van Dale is wokeness “een tot activisme leidend bewustzijn van ongelijkheid tussen mensen met verschillende etnische achtergronden”. Bij uitbreiding verwijst ‘woke zijn’ naar een groter bewustzijn van de samenleving.
Wokeness is eerder een ingesteldheid dan een uitgelijnde filosofie of beweging waar je een lidkaart van kan kopen. Het is niet duidelijk wie wel en wie niet woke is, aangezien de definities een brede lading dekken. Volgens politicologe Tracy Bibo-Tansia, gespecialiseerd in dekolonisatie en raciale gelijkheid, is de woke-beweging zelfs volledig imaginair en leidt ze af van de essentie: de strijd tegen ongelijkheid. Wat wel duidelijk is, is dat sommige mensen scherp achter het gedachtegoed staan en anderen er met veel vertoon tegen zijn.
Ongemakkelijkheid
Niet iedereen omarmt wokeness blindelings. KU Leuven-rector Luc Sels beweert zich als eerste te willen inschrijven voor het debat rond wokeness, maar onder voorwaarden. Als wokeness staat voor meer aandacht geven aan discriminatie en racisme, tekent hij present. Als het om de meer activistische variant gaat, past de rector uit ongemak. Want dat soort wokeness “leidt tot polarisering en cancelcultuur, het zorgt ervoor dat academici terug in hun ivoren toren klimmen”, zegt hij in een interview met De Standaard.
Niet alleen in de academische wereld kijken ze met argusogen naar wokeness. In dezelfde krant schreef Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) een opinie over de ‘woke-filosofie’. Volgens Somers sluit wokeness meer deuren dan dat ze er opent: “De woke-filosofie is een gevaarlijk pad” dat leidt tot “meer hokjesdenken en minder persoonlijke vrijheid”. De liberaal is niet de enige politicus die wokeness als een vijandig gedachtegoed projecteert. Ook in rechtse en extreemrechtse politieke kringen is wokeness de kop van Jut. Zo vindt Jean-Marie Dedecker (LDD) dat dit diversiteitsdenken“stilaan ontaardt in terreur”. Bart De Wever (N-VA) spreekt van “een blijk van Europese zelfhaat” die “de grens van de waanzin heeft overschreden”. Dries Van Langenhove blijft binnen de taalgrenzen en heeft het over een “progressieve waanzin die Vlaanderen overspoelt”.
Karikatuur
“Rechts stookt en maakt een karikatuur van woke”.
Wokeness is geen neutraal begrip en kreeg doorheen de tijd zelfs een negatieve bijklank. Tegenstanders verengden het begrip tot een uiting van intolerante moralisering en gebruiken het als scheldwoord of als onderwerp van spot in internetmemes. Dat leidt tot frustratie bij personen die in de bres springen voor minderheden, want zij ridiculiseren hun strijd tegen ongelijkheid. Volgens Bibo-Tansia, MO*ontwikkelaar, komt het gevaar rond wokeness niet uit de hoek van de woke-bestempelde activisten, maar uit de hoek van de uitgesproken tegenstanders. In een artikel van De Tijd legt ze uit dat het stigma dat tegenstanders hen opdringen een “aanval is op de strijd tegen sociale ongelijkheid”. Filosoof Lieven De Cauter (KUL) deelt die mening. Hij vindt dat de extreemrechtse intimidatiecultuur een veel groter gevaar is dan wokeness: “Rechts stookt en maakt een karikatuur van woke”.
Tracy Bibo-Tansia Bron: MO* @Rebecca Fertinel
Toch zijn zowel aan- als tegenhangers het erover eens dat de woke-slinger soms doorslaat. Politicoloog en schrijver Fouad Gandoul vindt dat de cancelcultuur, die vaak gekoppeld wordt aan wokeness, “je reinste kaakslagactivisme is. Het maakt elk debat toxisch”. Maar mensen die zogezegd woke zijn of activisten die opkomen tegen discriminatie en racisme in het verdomhoekje duwen, omdat enkele exponenten te ver gaan in hun opvattingen, is te kortzichtig volgens Bibo-Tansia. “Excessen zijn er langs beide kanten", besluit ze.
Relevantie
Bart Somers gaf het in zijn opiniestuk zelf aan: er is op het vlak van discriminatie en racisme nog veel werk aan de winkel. Te veel mensen in België worden er nog te vaak mee geconfronteerd. Denk maar aan de racistische uitroepen van Club-Bruggesupporters naar Anderlechtcoach Vincent Kompany en zijn staf, nog geen dag na de verschijning van Somers’ opiniestuk. Of denk aan de jonge, onschuldige Chengetai Sithole die in maart 2021 acht dagen in de cel belandde, nadat iemand hem had herkend als verdachte in een onderzoek naar phishing via e-mail. Er was geen enkel ander bewijs dat richting Sithole wees, de ware verdachte was zelfs twintig centimeter kleiner dan hem. Enkel hun zwarte huidskleur hadden ze gemeen. Op de koop toe circuleerden er online memes waar de draak werd gestoken met Sitholes naam – en niet enkel in rechtse kringen. Je hoeft geen ‘wokie’ te zijn om dat problematisch en intriest te vinden.
Zolang racisme, discriminatie en ongelijkheid de kop opsteken in onze samenleving, is er nood aan activisten om daarop te wijzen én tegen te strijden. Dat hoeft niet per se tot malaise bij politici en academici te leiden, of tot polarisering. Veel activisten staan open voor dialoog, maar dan moeten ze natuurlijk wel worden uitgenodigd.
Victor De Roo