Geëngageerde burgers zijn van alle tijden. Ook nu, tijdens de coronacrisis, valt op hoe solidair de Belg kan zijn. Maar hoe zit dat in minder ophefmakende momenten? Gent is een stad vol mondige burgers. Al sinds het ontstaan van de socialistische coöperatie De Vooruit in 1881 werken de inwoners graag samen. Burgerparticipatie zit er dan ook in de lift.
De Vooruit maakt een belangrijk deel uit van de geschiedenis van Gent. / Foto: John Emery
In 2017 vroeg het Gentse stadbestuur als eerste ter wereld een onderzoeks-en participatieproject aan: ‘Gent als Commonsstad van de Toekomst’. Commons zijn hulpbronnen die toegankelijk zijn voor alle leden van een groep of samenleving. Ze kunnen materieel of immaterieel zijn, maar ze mogen zeker niet in private handen vallen. De staat, of de stad Gent, mag er geen eigenaar van zijn. Het gemeenschappelijk bezit moet dus gedragen worden door de … gemeenschap. Samenwerken met de overheid is natuurlijk wel toegelaten maar dat kan soms tot botsingen leiden. De ambtenarij en het volk hebben namelijk niet altijd dezelfde visie.
Rabot op je bord
In Gent bestaan er zo een vijfhonderd initiatieven. De commonsprojecten gaan van duurzaamheid en energie tot voedsel, zorg en cultuur. Zo zijn er onder andere de wooncoöperatie WoonCoop, het kennisnetwerk voor stedelijke ontwikkeling LabLand, maar ook ‘Rabot op je bord’. Buurtbewoners maken ambachtelijke maaltijden klaar met de overschotten van de stadsakker en van de plaatselijke kruidenier.
De projecten zijn vaak praktische oplossingen. Toen een overvloed aan zonnestroom het elektriciteitsnet in Gent onder druk zette, vond de coöperatieve vennootschap Energent een alternatief. Gezinnen zonder zonnepanelen ‘huren’ panelen bij gezinnen met een overschot aan energie.
“Zo een manier van werken moet het begin zijn van de elektriciteitsmarkt van de toekomst”, zegt Milieuschepen Tine Heyse (Groen). “Als het systeem zijn vruchten afwerpt, kan het grote investeringen in een verzwaring van het elektriciteitsnet vermijden.”
Industrieterrein veroveren
Het kan ook kleinschaliger. Zo ontstond het ‘Driemasterpark’ nadat een groep buurtbewoners een stuk industrieterrein had ‘ingepalmd’ voor gemeenschappelijk gebruik. “Het plan voor de bouw van een erfgoeddepot werd gelukkig niet doorgevoerd”, volgens buurtbewoner Pascal Debruyne. “Zo konden we het braakliggend stuk grond omvormen tot een groene ontmoetingsruimte voor de hele buurt”.
In het magazine MO* vertelde Michel Bauwens, erkend transitiedenker, over de filosofie achter burgerparticipatie. “Commons gaan uit van een ander mensbeeld dan de economische markt die rekent op rationele individuen die louter voor het eigenbelang gaan. De commons verwachten hun heil van mensen die samenwerken, van verbinden en van collectieve oplossingen. Dat is wat professor Tine De Moor de Homo cooperans noemt.”
Gespannen relatie
Voormalig burgemeester Daniël Termont vertelt zeer enthousiast over de lokale commons. “Gent is een stad waar de betrokkenheid van burgers bij het beleid groot is en waar burgerinitiatieven goed gedijen. Dat is geen toeval: als stadsbestuur investeren we al heel lang in participatie, co-creatie en inspraak.”
Toch heerst er vaak een gespannen relatie tussen burger en bestuur. Zeker een land als België, met haar kluwen aan regelgeving, maakt het geëngageerde burgers soms moeilijk. “Er zijn klachten van te veel controle en wantrouwen. De stad wil nog te vaak alles zelf doen”, zegt transitiedenker Bauwens.
Niet zeuren
Een recent voorbeeld van de spanning tussen burger en bestuur is de open brief opgesteld door Unizo, Horeca Oost-Vlaanderen en de Opperdekenij van Gent. Hierin klaagt de Gentse middenstand het circulatieplan en de lage-emissie-zone aan. Die beleidsingrepen volgden elkaar snel op en 23 procent van de aannemers zou Gent nu mijden. De middenstand vraagt meer burgerinspraak en samenwerking: “dat kan helpen om de situatie te evalueren en verbeteren.”
“Ondernemers willen niet zeuren”, luidt het in de open brief. Ze willen vooral dat Gent een gastvrije en aangename stad blijft. “We staan te popelen om te bewijzen dat economie en ecologie geen vijanden zijn.”
Schepen van Economie Sofie Bracke (Open Vld) reageerde op de brief in naam van het schepencollege: “De open brief formuleert belangrijke signalen die een goede, serene en constructieve dialoog vergen. We hebben de verenigingen uitgenodigd voor een constructief gesprek. Zodat we onze vitale lokale economie alle nodige zuurstof kunnen geven. Vandaag en morgen.”
Burgerzin en corona
Ook nu komt de Homo cooperans van pas. Een combinatie van overheidsoptreden en burgerzin is de beste manier om het coronavirus aan te pakken. Het enthousiasme van Gentse burgers voor solidariteitsprojecten is duidelijk: in de facebookgroep Gents solidariteitsfonds voor moeilijke tijden zijn al verschillende initiatieven opgestart. Ook al lopen de spanningen soms hoog op, in Gent werken het bestuur en de burgers samen om de problemen op te lossen.
Justine Helleputte