Hannah De Strooper & Anna Navrátil
Wantrouwen tegenover de politiek is een van de belangrijkste redenen waarom kiezers stemmen op challenger parties, kleine partijen die het opnemen tegen de politieke mastodonten. Dat blijkt uit een recente studie van de Rijksuniversiteit Groningen. De parties lijken meer en meer in populariteit toe te nemen en in sommige landen slagen ze er zelfs in om door te breken tot in de nationale regering. “De grootste reden waarom ik op de Piratenpartij en Volt stemde, is omdat ik geen flauw benul had op wie ik moest stemmen en op dat moment niet bezig was met politiek.”
Nationale piraten
België heeft een proportioneel politiek kiessysteem. Dat wil zegen dat burgers stemmen op partijen die coalities met elkaar vormen om een meerderheid te halen. De andere partijen zitten in de oppositie en bewaren de democratische balans.
In Vlaanderen halen zeven politieke partijen de kiesdrempel: PVDA, Vooruit, Groen, CD&V, Open Vld, N-VA en Vlaams Belang. Maar er bestaan veel meer politieke partijen, en dat op alle niveaus. Zo is er DierAnimal op Vlaams en federaal niveau, de Pokémonpartij in Oost-Vlaanderen en de Piratenpartij en Volt, die zelfs actief zijn tot op Europees niveau.
Er zijn landen in Europa waar de grotere challenger parties doorbreken tot in de nationale regering. Twee jaar geleden stemden jongvolwassenen in Tsjechië massaal op de Piratenpartij. Die zit nu in de regering, vertelt Matej (33) uit Tsjechië. “In de Tsjechische Republiek is er een groot probleem met verouderde bureaucratie en corruptie. De Piratenpartij streeft naar transparantie,” klinkt het. “Verder hebben ze aandacht voor ecologische problematieken en mensenrechten. Ze willen bijvoorbeeld het homohuwelijk en marihuana legaliseren, wat hen heel populair maakt bij jonge burgers.
Ook in Nederland haalt de challenger party Volt de kiesdrempel en onlangs zagen we daar ook de opkomst van de BoerBurgerBeweging (BBB). Toch is er in België geen gelijkaardige doorbraak van dit soort partijen. Politicoloog Silvia Erzeel (VUB) legt uit: “Dat ligt waarschijnlijk aan ons proportioneel kiessysteem. In Nederland ligt de kiesdrempel lager, wat het voor kleine partijen gemakkelijker maakt om verkozen te worden.”
Toch is het niet onmogelijk om als challenger party in België op te klimmen tot in het parlement en zelfs tot in de regering. “Hoewel er nu geen challenger party doorbreekt in België, bestaat er wel een traditie van. Zo was Groen oorspronkelijk ook een uitdagende partij en extreme partijen kun je ook zien als challenger parties. Die hebben we in België wel”, aldus Erzeel.
Gentse Piss-Off'ers
Toch duiken er op lokaal niveau steeds meer challenger parties op. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2019 merkten verschillende gemeenten een toenemend aantal nieuwe politieke partijen op. Zo namen er in Gent negen nieuwe partijen deel, een verdubbeling in vergelijking met de verkiezingen van 2012. Tijdens de aanloop naar de verkiezingen van 2019 vertelde politicoloog Herwig Reynaert (UGent) op Radio 2: “Het is een trend die de laatste jaren duidelijker wordt. Steeds meer lokale burgerbewegingen worden ook politiek actief.” Silvia Erzeel beaamt: “Ook op gemeentelijk niveau zullen challenger parties niet snel voldoende stemmen verzamelen.” Ondanks de brede waaier van nieuwe lokale partijen blijft hun invloed eerder beperkt.
Kiezers die tijdens de vorige lokale verkiezingen even de tijd namen om de gemeentekieslijst te bestuderen, zagen misschien een aantal nieuwe partijen opduiken met soms erg spitsvondige namen. Een voorbeeld is de partij Piss-Off in Gent, wiens naam een knipoog is naar hun belangrijkste agendapunt De partij wil sanitair seksisme en discriminatie aanpakken: ze ijvert voor meer publieke genderneutrale toiletten en meer toiletten voor personen in een rolstoel.
Net als Piss-Off spitsen lokale challenger parties zich vaak toe op één of een aantal onderwerpen die inspelen op specifieke verlangens van inwoners. Bruce (23) uit Gent vertelt: “Ik stemde voor Duw.Gent. Zij willen dat inwoners meer te zeggen hebben en ontwikkelden een app die Gentenaars toelaat om mee te stemmen over Gentse thema’s.” Maar Duw.Gent kon de kiesdrempel niet halen. De jonge partij wil namelijk een directe democratie invoeren, zoals nu al het geval is in Zwitserland. “Ik snap dat dat iets is waar niet iedereen zich in vindt. Een paar van mijn vrienden gaven ook al aan dat ze zo’n directe democratie te lastig zouden vinden,” lacht Bruce.
Onverschillige stemmers
Volgens de studie van de Rijksuniversiteit Groningen hebben challenger parties voornamelijk een jonger publiek, geboren in het digitale tijdperk. Silvia Erzeel stelt daarentegen dat de realiteit complexer is: “Elke challenger party is anders en trekt een ander publiek aan. De veelbesproken BBB in Nederland trekt bijvoorbeeld mensen van het platteland en de randstad aan, terwijl Volt in Nederland vooral jonge mensen uit universiteitssteden aantrekt.” Volt, een Pan-Europese vereniging, heeft nu ook een Belgische tak. “Ik stemde op Volt omdat ik me kon vinden bij zijn boodschap, vooral dan deaandacht voor sociale gelijkheid en een hervorming van de Europese Unie zodat die meer inspraak heeft in het beleid van haar lidstaten”, legt Samira (28) uit Antwerpen uit. Tijdens de lokale verkiezingen in 2019 stemde ze voor Paars, een samenwerking tussen de Piratenpartij en Volt.
Ook politieke onverschilligheid zorgt ervoor dat mensen voor een challenger party kiezen. “De grootste reden waarom ik op de Piratenpartij en Volt stemde, is omdat ik geen flauw benul had op wie ik moest stemmen en op dat moment niet bezig was met politiek,” getuigt Aeneas (24) uit Gent. Weinig vertrouwen in politiek kan dus hand in hand gaan met politieke desinteresse. “Ik wilde eigenlijk niet eens gaan stemmen, maar daar hangen sancties aan vast. Daarom stemde ik op de Piratenpartij en Volt, partijen die de kiesdrempel toch niet halen.”
Begin je eigen partij in zes stappen!
Misschien wil je op geen enkele van de bestaande partijen stemmen, want de klassieke partijen vind je prutsers en de alternatieve partijen ogen geen haar beter. Hun programma’s en doelstellingen kunnen jou niet overtuigen, dus ga je veel liever zelf aan de slag. Dat kan! Het is mogelijk om slechts in een paar stappen zelf een politieke partij te beginnen.
Anna Navrátil
Stap 1: Bedenk een flashy naam en logo. Zowel de naam als het logo moeten opvallen en aantrekken. Kies een naam die weerspiegelt waar je voor staat, wat je focus zal zijn. Ontwerp ook een logo dat intrigeert en inspireert, maar dat vooral duidelijk je boodschap weergeeft. Pas op: controleer wel even of er niet al partijen met dezelfde naam bestaan.
Stap 2: Zoek leden en bespreek het programma. Ga op zoek naar mensen die je visie delen en deel willen uitmaken van de partij. Bespreek met hen het partijprogramma en de doelstellingen die je hoopt te bereiken. Met die doelstellingen zal je later kiezers lokken.
Stap 3: Richt een vereniging op. Een politieke partij is namelijk een vereniging zonder winstoogmerk. Je moet dus samen met minstens twee andere personen een verenigingsakte opstellen. Vraag hiervoor eventueel hulp aan een notaris.
Stap 3a: Stel statuten op. Deze stap hangt samen met de vorige, want je moet de statuten en de verenigingsakte opnemen. De statuten beschouw je als de wet van de partij. Hierin staan de rechten en plichten van de leden. Ter inspiratie kun je uiteraard kijken naar hoe bestaande partijen dat doen.
Stap 3b: Open een bankrekening. Een politieke partij moet beschikken over een eigen bankrekening.
Stap 4: Registreer je partij bij de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken. Dat is opnieuw een vervelende technische, maar noodzakelijke stap. Dien een aanvraag in bij FOD Binnenlandse Zaken en voeg daar zeker de statuten van de partij aan toe. Bij goedkeuring ontvang je een brief waarin staat dat je politieke partij is geregistreerd.
Stap 5: Neem deel aan de verkiezingen. Een politieke partij ‘bestaat’ pas wettelijk als ze deelneemt aan de verkiezingen. Je kunt deelnemen op verschillende niveaus: de gemeenteraadsverkiezingen, de verkiezingen voor het Vlaams Parlement of zelfs de verkiezingen voor het federaal parlement.
Stap 6: Voer campagne. Je hoeft natuurlijk niet te wachten met campagne te voeren tot alle andere stappen zijn voltooid. Maak de partij bekend bij de kiezers en communiceer vooral je doelstellingen en hoe je die tracht te verwezenlijken. Veel succes!