maar wat is polarisatie?
Polarisatie. Het is een populair begrip dat alsmaar vaker opduikt, maar wat houdt deze term juist in? Kamil Bernaerts is doctoraatstudent aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en is dag in dag uit met polarisatie bezig.
Myrthe Slootmans
U bent dagelijks bezig met onderzoek naar polarisatie. Hoe zou u dat fenomeen omschrijven?
“Er zijn verschillende vormen en gradaties van polarisatie, maar je zou het kunnen omschrijven als de toenemende afstand tussen mensen. Dat uit elkaar bewegen kan onder andere gebeuren op basis van verschillende ideeën die mensen hebben. Twee personen kunnen bijvoorbeeld verschillende meningen hebben over het recht op abortus. Door die standpunten identificeren ze zich met een bepaalde groep. Als iemand voor het recht op abortus is, zal die zich eerder plaatsen bij de progressieve groep.”
Omdat mensen graag bij een groep horen?
“Inderdaad. De sociale identiteitstheorie zegt dat iedereen tot een groep wil behoren. Je stelt je daardoor afstandelijker op tegenover buitenstaanders. Dat hoeft op zich niet alarmerend te zijn. De mensen buiten de groep behoren nog steeds tot de gemeenschap. Het is pas gevaarlijk als ze ook daarvan worden uitgesloten. Dat zou er namelijk voor zorgen dat het ‘aanvaardbaar’ is om intolerant te zijn, en dat brengt grote gevolgen met zich mee: van rechten niet toekennen tot fysiek geweld plegen.”
Heeft polarisatie een grote impact op de samenleving?
“Polarisering is een werkwoord. Het is een constante verandering en dat hoeft niet altijd slecht te zijn; eigenlijk is dat zelfs nodig. Zonder dat proces zouden bijvoorbeeld abortus en de afschaffing van slavernij er nooit gekomen zijn. Polarisatie is de vijand van de status quo. Doordat er verschillende denkwijzen zijn, ga je zaken in twijfel trekken. Dat heeft een positieve invloed op de maatschappij en zorgt voor veranderingen die er anders niet gekomen zouden zijn.”
Vandaag die slinger door te slaan naar de andere kant. Zijn we minder tolerant geworden?
“De tolerantie ligt inderdaad lager. We zien elkaar minder en minder als een deel van de maatschappij en dat is gevaarlijk. Ook al ben je het niet met elkaar eens, in een democratie moet je de ander nog altijd als legitiem beschouwen. Als de afstand tussen mensen door polarisatie zodanig groeit dat ze van elkaar vervreemden, is dat heel problematisch.”
Heeft die polarisatie ook invloed op ons stemgedrag?
Zeker. Polarisatie is gelinkt aan stemmen op extreme partijen. Dat komt doordat centrumpartijen vaak weinig willen veranderen. Als polarisatie toeneemt, is het voor kiezers niet meer interessant om op hen te stemmen. Dat zien we nu duidelijk in Nederland, waarde BoerBurgerBeweging (BBB) ongeziene scores behaalde. Ook die partij keert zich tegen de status quo.
Gebruiken de partijen polarisatie bewust om stemmen te winnen?
“Het is een slimme strategie. Je neemt een duidelijke positie in en je valt op. Tegelijkertijd creëer je een binaire wereld, met een duidelijk verschil tussen goed en slecht, waardoor mensen het makkelijker vinden om te kiezen voor jouw partij. Door die polarisatie vernauwt het publieke debat: je hebt geen debatten nodig, want je eigen groep geeft je toch altijd gelijk.”
Ik kan me voorstellen dat sociale media ook een impact hebben op de gedachten van mensen. Klopt dat?
“Sociale media hebben inderdaad invloed op de polarisering. Er is meer communicatie en die is vaak ongefilterd. Misschien zijn jongeren daardoor iets vatbaarder voor polarisatie. Al zijn ook twintigers en dertigers nog beïnvloedbaar. In die periode van je leven vorm je namelijk een mening over verschillende zaken en ben je extra gevoelig voor polariserende informatie. Na je dertigste liggen je standpunten tamelijk vast en kunnen andere meningen die moeilijker beïnvloeden.”
Tot slot: hoe ga je als individu het beste om met polarisatie?
“Door gemeenschappelijke raakvlakken in de verf te zetten, kun je polarisatie verminderen. Focus dus op wat jou met de anderen verbindt en niet op de verschillen. Dat is niet gemakkelijk; dikwijls is de eerste stap bewustwording. Het is vaak moeilijk om te beseffen dat je zelf gepolariseerd bent.”