Onze maatschappij kent de laatste jaren een veranderende tijdgeest. Steeds meer mensen kijken met een kritische blik naar het verleden, heden en toekomst. Niet alleen gebeurtenissen van vroeger krijgen aandacht, maar ook uitspraken van publieke personen liggen onder de loep. Zo werd de Nederlandse rapper Akwasi in 2020 aan de digitale schandpaal gehangen nadat Twitter-gebruikers tweets uit 2010 deelde waarin hij zei dat Zwarte Piet dood moest. De rapper haalde zijn Twitter-account meteen offline.
Onze redactie zocht daarom uit of uitspraken kunnen verjaren en ging daarvoor te rade bij zowel de wet als de M/V/X op straat.
Of een uitspraak wel of niet kan verjaren, hangt volgens Unia, gelijkekansenorganisatie en nationaal mensenrechteninstituut, af van drie pijlers: (1) de strafbaarheid van het woordgebruik, (2) het concrete misdrijf en (3) de verjaringstermijn die voor dit misdrijf geldt. Een uitspraak kan dus enkel verjaren als deze ook een misdrijf is. Vaak gaat het dan om racisme of discriminatie.
In de Belgische wetgeving staan zowel een Antiracismewet als een Antidiscriminatiewet. Belangrijk om weten is dat enkel bepaalde vormen van racisme of discriminatie strafbaar zijn. De wet vertrekt hier vanuit de vrijheid van meningsuiting: er is geen democratie zonder vrije meningsuiting. Die vrijheid geldt “niet alleen voor onschuldige of banale uitlatingen, maar ook voor uitlatingen die anderen als schokkend, verontrustend of kwetsend ervaren,” laat Unia weten.
Uitspraak als misdrijf?
Uitspraken worden misdrijven als ze “in het openbaar anderen aanzetten tot discriminatie, segregatie, haat of geweld tegenover personen of groepen waarvoor een beschermd kenmerk werd bepaald in de wet,” volgens Unia. Beschermde kenmerken houden voor beide wetten onder meer nationaliteit, huidskleur, afkomst, seksuele geaardheid, geloof, taal en handicap in. Daarnaast moet diegene die aanzet tot discriminatie, segregatie, haat of geweld dit kwaadwillig doen. Ten derde is het openbaar beledigen van een persoon door daden, geschriften, prenten of zinnebeelden ook strafbaar. Dit misdrijf zal opnieuw een zwaardere straf kennen als er een haatmotief achter ligt.
Openbare beledigingen moeten tegenover een concreet persoon geuit worden – enkel dan kan men klacht indienen en is er sprake van een misdrijf. Merk op dat het Strafwetboek een onderscheid maakt tussen ‘gewone burgers’ en gezagsdragers: verbale beledigingen zijn alleen strafbaar wanneer ze worden geuit tegenover een autoriteit.
Strikt legaal kan een uitspraak enkel verjaren als het een misdrijf is. We plaatsen het legaal kader hier graag tegenover de publieke opinie en trokken de straat op met de vraag: “Kunnen uitspraken verjaren?”
Michiel De Kesel (25) is secretaris bij Start to Talk, een project dat zich richt op het mentaal welzijn bij studenten:
“Een uitspraak kan veel schade berokkenen, zeker als het een oproep naar geweld of discriminatie is. Het is dan ook belangrijk om te weten dat een uitspraak gewicht draagt en een reactie kan uitlokken. Maar wat wel of niet kan gezegd worden en of dat nadien nog geldt is moeilijk. Je moet dan ook wel kijken naar de context. In de context van tijd kan het dat bepaalde uitspraken van nu binnen een bepaald aantal decennia als barbaars worden beschouwd. Er zijn dingen die binnen de huidige tijdsgeest zeker niet oké zijn. Maar we moeten ook geen onhaalbare standaard gaan zetten voor uitspraken uit het verleden.”
Brandon (28), boekhouder:
“Ik denk dat mensen nog altijd verantwoordelijk zijn voor wat ze jaren geleden hebben gezegd en gedaan. Omgekeerd is dat ook zo: als jij dertig jaar geleden een diploma hebt behaald, kun je daar nu nog profijt van hebben. Ik vind dan niet per se dat, bijvoorbeeld, acteurs en artiesten meteen gecanceld moeten worden voor controversiële uitspraken, maar ze mogen er best vragen over krijgen. Bekende mensen hebben trouwens ook een voorbeeldfunctie en verdienen meestal ook veel geld. Het zou oneerlijk zijn om ze alleen te laten genieten van de voordelen van roem en niet van de nadelen.”
Dries Vanysacker (60) is historicus en hoofddocent aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen (KU Leuven):
“Naar mijn mening kunnen foute uitspraken zeker verjaren, maar we leven in een tijd waarin blijkbaar geen plaats meer is voor vergeving. Vergeving wordt tegenwoordig aanzien als iets levensvreemds en wordt te veel gekoppeld aan religie en geloof. Sinds de ongebreidelde opkomst van de woke-beweging is er geen ruimte meer voor vergeving voor zij die aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan. Dat is een betreurenswaardige evolutie.”
Sofie Beynaerts