Boomers, millennials, Gen Z: je ziet de termen overal opduiken en we gebruiken ze vaak om verschillende generaties te categoriseren. Maar hoe ver terug gaat dat idee eigenlijk? Zag de jongere generatie in de prehistorie hun grootouders ook als “boomers”? In dit artikel bekijken we hoe verschillende generaties de wereld hebben gevormd en, vooral, hoe de wereld hen heeft gevormd.
Geschreven door Bram Michielsen
Prehistorie: kennisoverdracht om te overleven
In de prehistorie, voordat de landbouw ontstond, leefden mensen in kleine groepen en trokken ze rond om voedsel te verzamelen en te jagen. Familiebanden waren voor de prehistorische mens heel belangrijk om kennis door te geven. Dat deden ze via rituelen, rotstekeningen en muziek. Volgens wetenschappers zijn mensen de 'dominante' soort geworden omdat ze het beste kunnen leren van elkaar, vooral van oudere generaties. Niet geweld of de 'survival of the fittest' maakte de mens tot de best aangepaste soort, maar samenwerking tussen generaties.
Eerste landbouwsamenlevingen: macht door familiebanden
De eerste landbouwsamenlevingen ontstonden zo'n 12.000 jaar geleden in Mesopotamië (het huidige Irak). Doordat er voedseloverschotten waren, konden sommige mensen zich richten op werk dat niet met voedselproductie te maken had. Dat leidde tot de ontwikkeling van het schrift en elites. De eerste koningen gebruikten het schrift om hun familiestambomen vast te leggen en belastingen bij te houden. Via hun familieverbanden probeerden ze aan te tonen dat ze van goddelijke afkomst waren en daarom recht hadden op hun hoge sociale positie.
Oudheid: generaties door een filosofische en geschiedkundige loep
In de oudheid gaven filosofen en geschiedschrijvers voor het eerst aandacht aan het concept ‘generatie’. Confucius (551–479 v.chr.) was een belangrijke denker aan het hof van de Chinese keizer van de Han-dynastie. In een tijd vol interne onrust en oorlogen wilde hij door middel van zijn filosofie stabiliteit bereiken. Hij stelde de Chinese keizer voor als een vader en zijn onderdanen als zijn zonen. Het rijk moest een voorbeeld zijn van een harmonieuze familie met een duidelijke rangorde om stabiliteit te behouden. Net zoals jongere generaties de oudere generatie moesten respecteren, moesten onderdanen ook respect tonen aan de keizer.
In het westen onderzocht Herodotus, ook wel de eerste historicus genoemd, hoe mensen naar de cultuur en geschiedenis van hun voorouders keken. Een mensenleven bestond volgens hem uit drie generaties van ongeveer dertig jaar. Elke generatie had haar eigen unieke kenmerken en een cultureel geheugen.
Middeleeuwen: continuïteit over de generaties heen
Een middeleeuwer kon toch hooguit dertig jaar oud worden? Hadden zij dan wel generaties? Toch wel. In de middeleeuwen stierven veel kinderen, waardoor de gemiddelde leeftijd laag was. Maar wie de kinderleeftijd overleefde, kon vaak ouder dan zestig jaar worden. Generaties speelden vooral een belangrijke rol voor de middenklasse en de elite. Beroepen zoals goudsmid of schoenmaker werden vaak van vader op zoon doorgegeven. De jongens begonnen als knechten, werden vervolgens leerjongens, en groeiden daarna door van gezellen tot meesters. In plaats van zich af te zetten tegen de vorige generatie, lag de focus op continuïteit. Ambachten bleven bestaan tot de industrialisatie, waardoor veel mensen de achternaam Smit of Bakker hebben. Vrouwen hadden minder bewegingsvrijheid: ze mochten enkel helpen in het atelier van hun man of het werk overnemen als hun man stierf.
Vroegmoderne periode: ontstaan van generatiebewustzijn
In de middeleeuwen dacht men dat alle mensen in het verleden op dezelfde manier als zij leefden. Dat klopt natuurlijk niet. Historici noemen dat foute idee met een ingewikkeld woord 'anachronismen'. De boekdrukkunst maakte in de vijftiende eeuw een einde aan dat idee. Meer mensen konden toegankelijk kennis vergaren en zich onderscheiden van hun voorgangers. In deze periode kwam het bewustzijn van generaties kwam tot stand. Vanaf nu begonnen schrijvers het woord ‘generatie’ steeds vaker te gebruiken om culturele veranderingen te beschrijven, en niet alleen voor stambomen of dynastieën. Mensen gebruikten het woord ‘generatie’ om groepen van dezelfde leeftijd te beschrijven en te vergelijken met andere generaties.
Moderne periode: generaties benoemen
In de moderne westerse traditie bestaat een generatie uit een groep mensen die rond dezelfde tijd geboren is en vergelijkbare ervaringen heeft. Sociologen zouden generaties bewust zijn gaan definiëren als gevolg van de Eerste en Tweede Wereldoorlog en de Grote Depressie . Door de steeds snellere technologische ontwikkelingen, oorlogen en maatschappelijke veranderingen hadden mensen van dezelfde leeftijd duidelijk gedeelde ervaringen. Dat maakte hen meer bewust van hun generatie, waardoor ze zich als groep sterker gingen afzetten.
Na de inburgering van de term ‘generatie’, kwam er in de jaren 60 ook een term om de verschillen tussen generaties te benoemen: ‘generation gap’. Jongeren uit die tijd (die we nu (baby-)boomers noemen) verzetten zich tegen de waarden en normen van vorige generaties. Het was een periode van grote culturele veranderingen, denk maar aan de studentenprotesten van mei '68, een alternatieve kledingstijl, Rock-‘n-roll en de seksuele revolutie.
De verschillende generaties kregen ook namen: ‘de Bouwers’ en ‘de (Baby-)Boomers’. Maar waarom gebruiken we nu letters van het alfabet om nieuwe generaties aan te duiden? In de jaren 90 schreef Douglas Coupland een boek Generation X: Tales for an Accelerated Culture over een nieuwe generatie die zich afzette tegen de 'revolutionaire' generatie van de babyboomers. Die nieuwe generatie wilde niet gedefinieerd worden, dus duidde hij ze aan met “Generation X”. Sinsdien gebruiken sociologen telkens de volgende letter van het alfabet om de volgende generatie te benoemen.
| De Bouwers | 1924 - 1945 |
| Baby-(Boomers) | 1946 - 1964 |
| Gen X | 1965 - 1979 |
| Gen Y | 1980 - 1994 |
| Gen Z | 1995 - 2009 |
| Gen Alpha | 2010 - 2024 |
| Gen Bèta | 2025 - ? |
Eigen tijd
Vandaag volgen maatschappelijke en technologische ontwikkelingen elkaar steeds sneller op en leven we langer, waardoor generaties steeds korter worden. Eén generatie duurt nu 15 tot 20 jaar, maar hoe lang blijft dat nog zo? Sommige experts geloven dat de maatschappij zo snel verandert, dat het misschien in de toekomst niet meer relevant zal zijn om van generaties te spreken. De tijd zal uitwijzen of en hoe de volgende generatie – door sommigen al Gen Bèta genoemd – haar plek zal opeisen.