Topsporters durven anno 2022 steeds meer uit de kast komen over hun mentale gezondheid. Het afgelopen jaar kende daarin een heuse doorbraak. Grote namen zoals Nafi Thiam, Simone Biles, Naomi Osaka en Tom Dumoulin verkondigden openlijk hun gevecht tegen de vaak grote druk van buitenaf. Sportpsychologe en ex-atlete Eline Berings verklaart waarom topsporters meer dan ooit openlijk durven communiceren over hun mentale gezondheid.
(Nafi Thiam @Quinten Lafort)
De Chinese nachtmerrie van Kim Meylemans
Ook bij topsporters kan de veer eens breken. Bij haar aankomst in Peking testte skeletoni Kim Meylemans positief op corona. Het ging om een oude besmetting, maar toch moest ze in quarantaine. Enkele dagen voor de aftrap van de Olympische Winterspelen zat Meylemans nog steeds in een quarantainehotel. Ze testte drie keer na elkaar negatief, toch mocht ze niet vrijuit. Zo miste ze haar eerste sleetraining. “Ik dacht dat de mentale gezondheid van de atleten een prioriteit was na Tokio 2020”, klonk het moedeloos op Instagram. Ze deelde enkele emotionele filmpjes die grote weerklank kregen. "Bedankt voor alle liefde en steun die ik heb gekregen. Vooral jullie in België hebben me veel steun gegeven", zei de zichtbaar vermoeide skeletoni in een Instagramvideo. De filmpjes en de inspanningen van het Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité (BOIC) leverden resultaat op. Later die dag testte ze voor een vierde keer negatief en vertrok ze naar het Olympisch dorpje, weliswaar naar een afgezonderd gedeelte.
"Eerlijk: dit zal heel lang duren om te verwerken"
Eenmaal uit quarantaine, volgde al snel een tweede tegenslag. Na de eerdere ‘isolatierel’ liep ze tijdens een training een blessure op aan haar hamstrings. Zo had ze er allesbehalve een goede voorbereiding opzitten. Na haar wedstrijd moest ze meermaals haar tranen bedwingen. "Eerlijk: dit zal heel lang duren om te verwerken", vertelde een aangeslagen Kim Meylemans aan Sporza.
Het sportjaar van de mentale gezondheid
Ook in 2021 was het mentaal welzijn van topsporters wereldnieuws. Eind januari laste de Nederlandse wielrenner Tom Dumoulin een pauze in die uiteindelijk vijf maanden duurde. “Ik wil het als wielrenner voor iedereen goeddoen, maar daardoor ben ik het afgelopen jaar mezelf vergeten”, zei hij in een interview op de sociale media van zijn ploeg. In de zomer gaf tennisster Naomi Osaka forfait voor Roland Garros nadat haar mediaverplichtingen te schadelijk waren voor haar mentale gezondheid. Osaka liet daarna ook verstek gaan voor Wimbledon na een depressie en angstaanvallen. Ook turnster Simone Biles trok zich terug uit de teamfinale op de Olympische Spelen. Het Amerikaanse turnteam sprak in eerste instantie over een medisch probleem, maar achteraf gaf Biles zelf toe dat het om mentale druk ging. En de Belgische Nafi Thiam barstte in tranen uit na haar olympische titel in de zevenkamp. De druk van buitenaf had een zware tol geëist.
De prijs van de winnaar
Deze atleten zijn maar enkele voorbeelden van topsporters die openhartig spraken over hun mentale gezondheid. De enorme prestatiedruk, hoge verwachtingen en soms onbereikbare doelstellingen voor topsporters worden hen soms te veel. Televisiezender Canvas maakte een reeks over exact dat onderwerp. In de driedelige documentaire De prijs van de winnaar getuigen Vlaamse topsporters over de keerzijde van hun leven als atleet. Het mentale welzijn stond centraal in de documentaire die in november werd uitgezonden.
(Eline Berings @Quinten Lafort)
Een van de getuigen is de Gentse Eline Berings (35). De ex-hordeloopster kondigde in september vorig jaar haar afscheid aan, maar verdwijnt niet volledig uit de sportwereld. Als sportpsychologe heeft ze een duidelijke missie na haar sportcarrière: “Ik hoop dat het ooit een evidentie wordt, en zeker op het hoogste niveau, dat atleten en coaches gaan samenwerken met een sportpsycholoog. Er hoeft helemaal geen probleem te zijn alvorens die stap te zetten.”
De aftocht van Rambo
Berings ziet een shift in de algemene kijk op mentale gezondheid binnen de sportwereld. “Het imago van het mentale aspect binnen sport is zeker veranderd. Namen als Thiam, Osaka en Biles hebben op dat vlak een gigantische rol gespeeld. Dat merk je aan de manier waarop trainers en topsporters met elkaar omgaan, kijk maar naar de sprintwereld binnen de atletiek. Vroeger heerste daar tussen trainers en atleten een sfeer van intimidatie: go hard or go home. De sterkste won en dat heb ik ook echt ondervonden. Wat toen werd vergeten, is dat topsport ook een manier van leven is”, aldus Berings.
“Stilaan groeit het besef dat het oké is om niet langer als een soort Rambo door het leven te gaan."
De voormalige hordeloopster ondervond persoonlijk hoe het vroeger was en neemt die lessen nu mee om de huidige en komende generaties te ondersteunen. “Stilaan groeit het besef dat het oké is om niet langer als een soort Rambo door het leven te gaan. Er is een duidelijk mentaliteitswijziging, maar er is nog altijd de moeilijke afweging in het geval van een strijd die een sporter voert. Dat kan gaan over blessures, maar evengoed over problemen in de privésfeer. Wat durf je delen én vooral: met wie? In de sportwereld ziet men openlijk gepraat over een mindere prestatie of een periode van afwezigheid als een teken van zwakte, een excuus zelfs. Zeker in het geval van kleine blessures is het een gevaarlijke afweging tussen het al dan niet delen van die informatie.”
Geen eenvoudige succesformule
Berings ervaarde zo’n problematiek zelf. “Ik heb zelf gezondigd op dat vlak. In 2019 kon ik op training haast geen meter lopen door zware problemen met mijn achillespezen en toch was ik te koppig om het Belgisch kampioenschap te laten schieten. Ik werd uiteindelijk derde in een tijd die ik onder normale omstandigheden quasi al joggend zou halen. Maar voor de buitenwereld was het wel een signaal dat ik er beter mee zou stoppen. Zoiets komt zelfs voor iemand met mijn achtergrond hard binnen, ook al wist ik wat er aan de hand was.”
Veel grote namen in de sportwereld maken gebruik van sociale media om hun verhaal naar buiten te brengen. Berings waarschuwt wel dat niet iedereen baat heeft bij grote bekentenissen via eigen kanalen: “Sociale media geven meer dan ooit de kans om verhalen te vertellen en je bijgevolg ook kwetsbaar op te stellen. Ik juich die evolutie zeker toe, maar weet ook dat het openlijk delen van je leven geen oplossing is voor iedereen. Daarom druk ik topsporters ook op het hart om belangrijke info te delen in een vertrouwde kring. Bij geladen berichten op sociale media is het risico op een emotionele terugslag door de grote hoeveelheid aan reacties buitengewoon groot. Net daarom is er geen eenvoudig recept om topsporters hiermee te laten omgaan.”
De weg naar een veilige haven
De groeiende aandacht voor het mentale aspect binnen de sport juicht de ex-atlete toe. Voor haar maakt een consultatie of gesprek met een psycholoog namelijk deel uit van een klassieke trainingsweek. “Net als een atleet die een kinesitherapeut raadpleegt om blessures te voorkomen, is een gesprek met een sportpsycholoog bedoeld om problemen te voorkomen. Een beter welzijn van een atleet levert in de meeste gevallen sterkere prestaties op. Ook de samenwerking en dynamiek met trainers zijn hierbij zeer belangrijk. Heeft de atleet het moeilijk, of net helemaal niet? Overleg is in beide gevallen nodig om van een ideaal scenario te spreken. Ik ben van mening dat het even belangrijk is om geregeld met iemand te praten wanneer alles goed gaat. Een positieve flow verklaren, kan belangrijke inzichten opleveren om te hanteren wanneer het minder zou gaan.”
Berings staat als sportpsycholoog niet alleen. In eigen land gaan een aantal grote namen haar voor, maar ondanks het vele werk blijft er op structureel vlak nog al te vaak een gebrek aan ondersteuning. “Jef Brouwers is in ons land een pionier op het vlak van sportpsychologie. Dankzij hem is het stilaan een onderdeel geworden van sport op het hoogste niveau, los van de denkwijze om hulp in te schakelen in geval van een probleem. Toch blijft er werk aan de winkel. In veel sporttakken is er nog altijd te weinig structuur, waardoor sporters op individueel niveau hulp zoeken. De bedoeling is om op termijn te zorgen dat er minder eilandjes zijn waar atleten even aanmeren. Idealiter ontstaat er in elke sporttak een veilige haven, waar iedereen zonder schroom binnen kan varen.”
Quinten Lafort en Aitana Gil