‘De basis van een zomerlichaam leg je in de winter.’ Dat is wat menig Thuiskijker vorige week te horen kreeg van advocate Karin Baert nadat ze het aanbod om een koffiekoek te verorberen, afsloeg. Gezond eten en een gezonde levensstijl zijn alomtegenwoordig in de media én in het dagelijkse leven. Hoewel een gezonde levensstijl enorm veel positieve effecten heeft, kan het te ver doordrijven ervan nefast zijn. Bijgevolg blijft de reeks van eetstoornissen maar aangroeien. Deze editie onderzoekt Hoofdzaak sportanorexia: een niet-erkende stoornis, die desalniettemin steeds vaker voorkomt.
Foto door David Whittaker van Pexels
Wat houdt sportanorexia of anorexia athletica nu net in? Terwijl mensen die te maken hebben met anorexia nervosa obsessief bezig zijn met hun gewicht, houdt anorexia athletica in dat je extreem veel gaat sporten. De reden waarom sportanorexia als een soort eetstoornis geklasseerd wordt, is omdat je de voedingsstijl niet aanpast aan je zwaar trainingsschema. Sofie Debaere, die in 2014 meewerkte aan een project rond anorexia bij sporters, legt het op volgende manier uit: “Bij sportanorexia ga je minder voedingsstoffen opnemen dan degene die je nodig hebt om het energieverbruik te compenseren. Het gevaar bij sportanorexia is dat je uiteindelijk spierafbraak gaat creëren omdat je te weinig calorieën of voedingsstoffen opneemt.” Een onderzoek uitgevoerd door de Zweedse Sportfederatie kwam tot dezelfde conclusie: het lichaam neemt niet genoeg energie op om de calorieën die verbruikt worden opnieuw aan te vullen. Dat leidt tot een onevenwichtige balans die ernstige fysieke problemen kan teweegbrengen. Bloedarmoede, hartproblemen en geheugenproblemen zijn maar enkele van de gevolgen die gelinkt worden met buitensporig sporten.
Kip-en-eiprobleem
"Iedereen die gedreven met sport bezig is, maakt kans om sportanorexia te ontwikkelen" - Gangmaker Topsport en Wetenschap Sofie Debaere
Wat er juist aan de basis ligt van excessief bewegen is niet met zekerheid te zeggen. Zo is het net als bij het kip-en-eiprobleem onduidelijk of mentale problemen een oorzaak of gevolg zijn van sportanorexia. Volgens Sofie Debaere is het mogelijk dat bepaalde psychische kenmerken de ziekte in de hand zouden kunnen werken. “Het is bewezen dat mensen die zeer perfectionistisch ingesteld zijn, meer kans hebben om een eetstoornis te ontwikkelen. Toch is het niet per definitie zo dat je in de knoop moet liggen met jezelf om een eetstoornis te ontwikkelen.”
De term sportanorexia is al een aantal jaren in de omloop, maar is in vergelijking met andere eetstoornissen nog steeds niet in het psychiatrisch handboek DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) opgenomen. De reden waarom er pas sinds enkele jaren over sportanorexia gepraat wordt, is niet omdat het nu pas opduikt, maar omdat we nu pas beseffen dat het bestaat. “In 2014 hebben we in navolging van ons project een bewustwordingscampagne rond sportanorexia opgezet in samenwerking met verschillende sportfederaties. Door die bewustwording te creëren, stelden we vast dat er meer gevallen gerapporteerd werden. Toch kunnen we niet concluderen dat het nu meer voorkomt dan vroeger. Het bewustzijn is nu gewoon veranderd. Er is wel een verschil te merken als je het vergelijkt met hoe het vijftig jaar geleden was. De hedendaagse topsporter is nu gewoon een heel ander type persoon dan die van vroeger”, vertelt Sofie Debaere.
Perfectionisme
Een voor de hand liggende risicogroep zijn de professionele sporters. In deze categorie eisen vooral duursporten zoals hardlopen en esthetische sporten zoals turnen een hoge tol van de beoefenaars. Als topsporter heb je sowieso een vastberadenheid om te willen presteren. Daar komt dan nog eens bij dat je bij sporten zoals turnen niet alleen beoordeeld wordt op de uitvoering, maar ook op je lichaam. Sofie Debaere wijst erop dat niet enkel topsporters hier vatbaar voor zijn. “Er zijn zeker topsporters die hier mee te maken krijgen, maar ook mensen die op een minder hoog niveau sporten zijn hier vatbaar voor. Zowel jouw graad van perfectionisme als jouw omgeving zijn bepalende factoren.Als je aan een sport doet waar jouw lichaam een centrale rol speelt, loop je meer kans om hiermee te maken te krijgen. Zo zijn er bepaalde sporten waar je in verschillende gewichtsklassen opgedeeld wordt. Daar is de nadruk op het lichaam aanzienlijk. Eigenlijk kan iedereen die gedreven met sport bezig is, sportanorexia ontwikkelen.” Dit overkwam ook de Britse Natalie Lawrence. Op 21-jarige leeftijd ontwikkelde ze sportanorexia als gevolg van te zwaar trainen voor een triatlon. Natalie maakte destijds deel uit van het Britse triatlonteam en was op weg naar de Olympische Spelen toen sportanorexia haar leven overnam. “Wanneer ik samen met de andere atleten op de weegschaal gezet werd, begon ik me bewust te worden van mijn gewicht. Dat was voor mij het keerpunt.” Haar volledige verhaal kan je hier terugvinden:
Nog een risicogroep die vaak genoemd wordt wanneer het gaat over sportanorexia zijn vrouwen tussen de 25 en 35 jaar oud. Zij gaan door een intense periode van verandering: ze stichten een gezin, bouwen aan hun carrière en proberen tegelijkertijd niet ten onder te gaan aan de stress die met zo'n transities gepaard gaan. Om wat stoom af te laten, leven ze zich uit op fitnesstoestellen of tijdens intensieve cardiotrainingen. Deze activiteit kan ontsporen wanneer ze zichzelf teveel druk opleggen. Woordvoerder van stichting tegen eetstoornissen Beat merkt op dat hier een gelijkenis met anorexia nervosa te zien is. Dwangmatig trainen en het inperken van calorieën zorgen allebei voor een gevoel van controle waardoor ze de illusie krijgen dat ze die controle doortrekken naar ander delen van hun leven.
Sofie Debaere stelde in haar onderzoek ook vast dat niet enkel vrouwen met sportanorexia in aanraking komen. De aanleidingen tot de stoornis liggen meestal wel anders bij mannen dan bij vrouwen. “Bij mannen draait het voornamelijk rond spieren, terwijl vrouwen er vooral slank willen uitzien.”
No pain, no gain
De accounts op Twitter en Instagram die zichzelf mental health coachesof fitness gurusnoemen zijn niet meer te tellen. Alhoewel ze op het eerste gezicht onschadelijk lijken, moedigen ze hun duizenden volgers aan om iedere dag ‘de beste versie van zichzelf te zijn’. Deze berichten gaan vaak gepaard met de befaamde gymselfies en inspirerende quotes die dienen om mensen aan te zetten tot meer bewegen. Op zich is hier niets mis mee. Het gevaar is dat mensen quotes zoals ‘push yourself to your limits’ of ‘no pain, no gain’ verkeerd kunnen interpreteren en hier te hard in doordrijven. Degenen die al obsessief bezig waren met sport, kunnen zonder zorgen verder trainen omdat hun gedachtegang wordt bekrachtigd. Gymselfies zijn van nature een bron van motivatie voor mensen die een duwtje in de rug nodig hebben om actiever in het leven te staan, maar ze hebben een omgekeerd effect op mensen die mentaal een moeilijke periode doormaken. “Sociale media spelen vandaag sowieso een grotere rol dan vroeger. Die rol kan ook doorgetrokken worden in de sportwereld en kan zeker bijdragen tot het ontwikkelen van sportanorexia. Eigenlijk zijn sporters die anorexia ontwikkelen vatbaar voor alle invloeden van buitenaf”, aldus Sofie Debaere.
De vraag is nu hoe deze eetstoornis behandeld kan worden. Dit werd opnieuw voorgelegd aan Sofie Debaere. “Een eerste lijn waar ik mensen naar doorstuur is Eetexpert. Dat is een vzw die gesubsidieerd en gefinancierd wordt door het Departement van Welzijn. Ze zijn gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met een eetstoornis en verlenen professionele hulp aan huisartsen of andere beroepen die hier vaak mee in contact komen.”