‘Woke bourgeoiskinderen hebben geen idee wat onrecht betekent’
Het begrip ‘woke’ heeft al enige tijd zijn intrede gedaan in de Vlaamse pers. De ‘woke-cultuur’ zou enkele jaren geleden zijn overgewaaid uit de Verenigde Staten en lokt sindsdien veel kritiek uit. ‘Woke’ zou de vrijheid van meningsuiting onder druk zetten, wetenschappelijk onderzoek in het gedrang brengen en een slachtoffercultuur creëren. Het Vrij Humanistisch Verbond, een sociaal-culturele organisatie, besloot daarom een woke-symposium - een debat - te organiseren op zaterdag 19 maart. De centrale vragen van de dag waren ‘wie of wat is woke’, ‘woke binnen de maatschappij’, ‘woke in academische context’ en als kers op de taart ‘het grote rectorendebat’.
De dagen voorafgaand aan het woke-symposium was er, onder meer op Twitter en in enkele kranten, kritiek te horen op de samenstelling van de panels. Die bestonden grotendeels uit witte mannen van middelbare leeftijd. Ook de affiche, waarop een boekverbranding te zien was, lokte verontwaardiging. De titel van het symposium (‘Van activisme tot cancelcultuur en (zelf)censuur. Vormt woke een bedreiging voor de vrijheid van denken?’) deed bovendien vermoeden dat het debat zou neerkomen op een anti-woke-discours.
Wokesymposium
Tijdens de thematische debatten had elke spreker vijftien minuten de tijd om een kleine lezing te geven over het onderwerp. Daarna was er ruimte voor vragen onder de sprekers. Als de sprekers klaar waren kreeg het publiek kort de tijd om enkele vragen te stellen aan de sprekers. De aanwezige sprekers waren Mia Doornaert (activiste en columniste bij De Standaard), Walter Weyns (cultuursocioloog UA), Paul Boonefaes (auteur “Waarom woke niet deugt”), Eric Corijn (cultuurfilosoof en professor VUB), Koen lemmens (professor hoogrecht VUB/KUL), Dyab Abou Jahjah (activist Movement X), Hans Boutelier (professor vrije identiteitspolitiek VUA), Jef Verscheuren (professor emiritus taalkunde UA), Floris van den Berg (filosoof), Paul Cliteur (jurist en filosoof), Rik Van de Walle (rector UGent), Karen Celis (professor Gender en Diversiteit VUB), Bernard Vanheusden (rector UHasselt), Luc Sels (rector KUL), Herman Van Goethem (rector UA).
WIE IS ‘WOKE’?
De invulling van ‘woke’ is dus niet helemaal duidelijk. Verschillende personen verlenen er een andere betekenis aan toe. Maar wie zijn dan de ‘wokies’, de personen achter de beweging, waarnaar iedereen verwijst? Paul Boonefaes, auteur van het boek ‘Waarom woke niet deugt’, vergeleek de beweging met een religie en omschrijft woke als een ‘cocktail van slechte ideeën’ en ‘een obsessie om alles te zien als een machtsstrijd’. Volgens hem is de beweging geen marginaal fenomeen, maar schuilt ze overal in de maatschappij. Cliteur volgt die visie. Hij wijst erop dat de beweging ‘agressiever’ en ‘radicaler’ is dan we ons realiseren. Verder omschrijft hij ‘wokies’ als ‘strijders voor een betere wereld’ die ‘op zoek gaan naar daders om aan de schandpaal te nagelen’.
‘Wie cancelt wie?’
Veel panelleden leken de woke-cultuur te herleiden tot enkele basiselementen. Ze associeerden ‘wokies’ met de cancelcultuur en een extreemlinkse ideologie, gebaseerd op identiteitsdenken in plaats van sociaal maatschappelijk denken. ‘Toch brengt die groep belangrijke problemen naar de voorgrond. En daar moeten we op focussen’, nuanceerde Jef Verschueren, hoogleraar taalkunde aan de Universiteit Antwerpen. Verschueren spreekt over een ‘negatief geconstrueerde woke-beweging die eigenlijk niet bestaat’. Volgens hem uit de anti-woke-beweging ‘luie kritiek’ op de uitwassen van de beweging. En die ‘uitwassen’ zijn er in elke sociale beweging, aldus de professor. ‘De essentie van de beweging blijft solidariteit en sociale rechtvaardigheid.’ Precieze namen van ‘wokies’ kwamen in het symposium niet aan bod. Cultuurfilosoof Eric Corijn hekelde dat gebrek aan ‘empirisch materiaal’ in zijn betoog. ‘Wie cancelt wie?’, vroeg hij zich af. In tegenstelling tot sprekers als Doornaert en Boonefaes, zag de professor in de ‘social justice warriors’ geen bedreiging voor de maatschappij.
IDENTITEITSDENKEN
Verschillende sprekers namen daarnaast de gelegenheid om het zogenaamde ‘identiteitsdenken’ van de ‘woke-beweging’ aan de kaak te stellen. Identiteitspolitiek betekent dat minderheidsgroepen zich engageren om maatschappelijk onrecht aan te klagen dat gericht is tegen bepaalde kenmerken, zoals geslacht, huidskleur, seksuele voorkeur of culturele achtergrond. Maar veel critici zien in identiteitspolitiek een splijtzwam die de samenleving verdeelt. ‘Het debat is volledig subjectief geworden. Het draait om micro-individualiteiten waar iedereen een slachtoffer is’, vertelt Mia Doornaert daar over. ‘Woke-bourgeoiskinderen hebben geen idee wat onrecht betekent.’ De sprekers gaven de indruk dat de sociale problemen die de ‘woke-beweging’ aankaart in hun strijd voor social justice, meer een kwestie van waarden zijn dan van rechten. En waarden zijn natuurlijk per definitie subjectief. Ze ergeren zich eraan dat de ‘woke-beweging’ individuen aanvalt die niet dezelfde waarden delen of dezelfde ‘strijd’ aangaan. Cancel culture dus. Maar Verschueren wijst erop dat zo’n kritiek op de ‘woke-beweging’ niet onschuldig is, maar maatschappelijke problemen op die manier net naar de achtergrond schuift. Op het symposium dus weinig woorden van lof voor de strijdlustigheid naar een beter morgen van de ‘woke-beweging’.
HET RECTORENDEBAT
Omdat het symposium voornamelijk georganiseerd werd om het over de academische vrijheden te hebben kwamen de rectoren van de UGent, KU Leuven en UAntwerpen als laatste aan het woord. De rector van de VUB, die recent nog een stap terug moest nemen vanwege haar ziekte, werd vervangen door Karen Celis. In dit debat zou het antwoord op de grote vraag beantwoord moeten worden, namelijk of woke écht een bedreiging vormt voor het academisch denken. Maar hier bleef het publiek toch wat op zijn honger zitten. Rik Van de Walle (UGent) maakte het punt dat academici genieten van een vast contract en de hoogst denkbare contractuele bescherming, en dat het juist de vrije mening van anderen is die het eerst in gevaar zal zijn. Karen Celis (VUB) sprak als enige over hoe ze dergelijke problemen aanpakken binnen de universiteit, en was hierbij ook de enige die het probleem erkende. De betrokken partijen zitten samen en gaan in gesprek, waarbij Celis benadrukte dat de studenten waarmee ze hieromtrent in contact komt zeer matuur omgaan en weldegelijk een dialoog willen (dus niet cancellen).
Wat opviel was dat Rik Van de Walle en Luc Sels (KUL) merkbaar verveeld zaten met de Pano-reportage over machtsmisbruik binnen hun universiteiten, die eerder die week uitkwam. De vragen uit het publiek waren voornamelijk op dat onderwerp gericht en de twee zaten er wat bedrukt bij. Op de vraag of ‘woke’ onze academische vrijheid bedreigt hebben we dus een genuanceerd antwoord: aan de ene kant is een universiteit niet echt woke als er na tientallen klachten over de tirannie van een doctoraatsbegeleider niets mee gebeurt, dan zijn er andere academische gevaren. Woke sijpelt de universiteiten binnen, dat is zeker, maar een defect van het koffieapparaat aan de unief lijkt me een grotere bedreiging voor de academische vrijheid dan woke.
tekst: Nathan Dewaele, Manon Mortier, Niki Boussemaere